Çalışma hayatında ve günlük yaşantıda insan hayatına mal olabilecek düzeyde tehlikelerle karşılaşılabilmektedir. Bu tehlikelerin etkisi küçük olabileceği gibi ölüm ile sonuçlanan büyük etkileri söz konusudur. İnsan hayatını önemli ölçüde etkileyen acil durumlarla mücadele etmek ve hazırlıklı olmak üzere birtakım önlemlerin alınması gerekir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında tüm iş yerlerinde İSG çalışmalarının yürütülmesi zorunlu hale gelmiştir. Acil durum eylem planı yönetmelik kapsamında uygulanması gereken tüm acil durum planları, söz konusu iş yerlerinde hayat kurtarıcı bir öneme sahiptir.
18.12.2013 tarihinde ve 28855 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış olan Afet ve Acil Durum Müdahale Yönetim Hizmetleri Yönetmeliği içerisinde acil durum; toplumların tamamının veya belli bir kısmının normal hayat faaliyetlerini durdurarak kesintiye uğratan ve acil bir müdahale gerektiren olayların meydana getirdiği kriz hali olarak tanımlanır. Afet ve Acil Durum Başkanlığı (AFAD) tarafından ise acil durum, yerel imkanlar aracılığıyla baş edilebilen ve ivedilik gerektiren durumlar şeklinde tanımlanmıştır. İş yerlerinde uygulanması gereken Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe göre acil durum ise iş yeri içerisinde meydana gelebilecek yangın, patlama, doğal afet, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan durumlar, ilk yardım, müdahale ve tahliye gerektiren hallerin tümüdür. İş yerlerinde oluşan acil durumlar, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkabileceği ve farklı zararlara neden olabileceği için iş yerleri tarafından birtakım önlemlerin alınması gerekir. Çalışanlara, misafirlere, müşterilere gelebilecek olan can tehdidi durumu söz konusu olduğunda üretim durması, çevresel ve fiziksel olarak farklı zararlar meydana gelebilir. Acil durumlar için yapılabilecek olan mücadelede en etkili yol, önceden tedbir almaktır. İş yeri için muhtemel olan acil durumlar ile birlikte bu durumları önleyici ve sınırlayıcı tedbirleri belirlemek, acil durumlar için prosedür ve talimat hazırlamak, olası olumsuz koşullarda güvenli tahliye sağlamak üzere çalışmaların yapılması şarttır. AFAD tarafından belirlenen acil durumlar, genel olarak doğal afetler üzerinde yoğunlaşır. Endüstriyel anlamda İSG acil durum eylem planı için oluşturulması gereken acil durumlar şunlardır:
Patlama,
Yangın,
Doğal afetler,
Tehlikeli bir kimyasal madde salınımı,
Gıda zehirlenmesi,
İlkyardım ve tahliye gerektiren kaza ve olaylar,
Sabotaj
Yukarıda yer alan durumlar, yapılan işin niteliğine bağlı olarak acil durum eylem planı gerektirir.
İş yerlerinde yapılan acil durum tahliye planı, meydana gelebilecek olan tüm acil durumlarda gerçekleştirilmesi gereken eylemlerin yer aldığı planlardan meydana gelir. Bu eylem planını gerçekleştirmedeki amaç; büyük çaplı olan kaza ve yaralanmaları önlemek, iş yerleri ve çevresinde bulunan binalar ile ilgili ekipmanlarda oluşabilecek tüm zararları azaltarak toplum ve çevreyi korumak, acil durum neticesinde iş yerlerine gelebilecek olan maddi ve manevi zararları en az hasarla atlatabilmektir. Bu nedenle herhangi bir acil durum meydana gelmeden önce mutlaka acil durum eylem planı örneği incelenmeli ve tüm iş yerlerinde eksiksiz uygulanmalıdır. Bu koşullar sağlandığı takdirde maddi ve manevi zararlar en az hasarla atlatılabilmektedir. Acil durum planlaması amaçları şu şekilde de sıralanabilir:
Oluşabilecek tüm acil durumlara karşı hazır olmak,
Acil durumların neyden kaynaklandığını etkili ve hızlı bir şekilde sınıflandırmak,
Acil servis hizmetlerinin iş yerlerine ulaşana dek gerekli olan tüm tedbirleri almak,
Dışarıdan müdahale için gelen acil durum ekiplerine gerekli olan bilgileri sağlayarak ekipmanlar ile yardımcı olmak,
İş yerinde çalışmakta olan herkesi ve çevredeki insanları acil durumun olumsuz etkilerinden korumak,
Acil durum eylem planında olması gerekenler arasında yer alır.
İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi, iş yerlerinde meydana gelebilecek afetlerin sistematik bir şekilde ele alınarak iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözüm sunar. İş yerlerinde yer alan iş sağlığı ve güvenliği sisteminde olmazsa olmazlardan biri acil durum eylem planlarıdır. Acil durumların yönetimi genel olarak 4 farklı aşamadan oluşur. Birbirini takip eden süreci içeren acil durum eylem planı aşamaları şunlardır:
Önleme,
Hazırlık,
Müdahale,
Yenilenme.
Bu aşamalar arasında yer alan önleme, acil durumları önleyerek olumsuz tüm etkilerini azaltmak adına gerekli olan operasyonel tedbirleri sağlamaktır. Hazırlık aşaması, tüm gerekli kaynak ve düzenlemeleri acil durumu önlemek için seferber etmek anlamına gelir. Müdahale aşaması acil durumun meydana geldikten sonra etkilerinin en aza indirgenmesidir. Yenilenme aşaması ise acil durumlardan etkilenen tesislerin ivedi bir şekilde yenilenmesi için gerekli olan çalışmaların gerçekleştirilmesidir. Acil durum eylem planı nasıl hazırlanır sorusunun yanıtına acil durum eylem planı örnekleri incelenmeli ve iş yerinin durumu ile ilişkilendirilerek olması gereken en doğru önlem faaliyetlerinin oluşturulması gerekir şeklinde yanıt verilebilir. Bu plan içerisinde kurum veya kuruluş, olabilecek acil durumları önceden ön görebilmeli, bu durumlarda yapılması gerekenleri belirlemeli ve plan prosedür oluşturarak devamlılığını sağlamalıdır. Bu iş yerlerinde acil durum meydana gelmesi halinde gerekirse eylem planı güncellenmeli ve acil durum eylem planı geçerlilik süresi takip edilmelidir. Bununla birlikte kuruluşlar belirlemiş oldukları bu prosedürleri periyodik olarak da denemelidir. Acil durum planı hazırlanırken şu hususlara da dikkat etmek gerekir:
Acil durumları belirlemek
Sınırlayıcı ve önleyici tedbirleri almak
Acil durum esnasında görevlendirilecek olan kişileri belirlemek
Acil durum tahliye ve müdahale yöntemlerini oluşturmak
İlgili dokümantasyonları hazırlamak
Tatbikat yapmak
Acil durum planını yenilemek
